Παρασκευή 9 Μαΐου 2008

Ρόμπερτ Κούπερσταϊν: Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Η παραγωγή ανθρώπων διαφέρει από κάθε άλλη εμπορευματική παραγωγή στο ότι εξακολουθεί να είναι άμεση παραγωγή αξίας χρήσης. Αυτό ήταν κατάφωρα αληθινό στο παρελθόν, όπου οι γονείς που βρίσκονταν σε μία κατάσταση φοβερής υλικής εξαθλίωσης, χρειάζονταν την παραγωγή ανθρώπων σαν ένα μέσο συσσώρευσης ανθρώπινου κεφαλαίου, προκειμένου να συμπληρώσουν το οικογενειακό εισόδημα (αναφορικά με την παιδική εργασία στην βιομηχανία, η προϋπόθεση ήταν πως οι γονείς μπορούσαν να αντλήσουν υπεραξία από το παιδί, ακόμα και αφότου είχε πάρει το μερίδιό του ο καπιταλιστής. Στο αγρόκτημα δεν ίσχυε αυτό, η παιδική εργασία ήταν άμεσα εκμεταλλεύσιμη). Επιπλέον, τα παιδιά μπορούσαν να εξασφαλίσουν αργότερα οικονομική σιγουριά, με την μορφή μιας ισόβιας σύνταξης προς τους γονείς, όταν αυτοί θα έχουν γίνει οικονομικά άχρηστοι. Αυτά τα κίνητρα για την παραγωγή ανθρώπων, εξακολουθούν να κυριαρχούν στις φτωχές χώρες, και τοπικά, στις πιο αναπτυγμένες χώρες.

Μέσα στην δική μας θεαματική κοινωνία ωστόσο, οι άμεσες υλικές αναγκαιότητες σπάνια μόνον σπρώχνουν προς την αναπαραγωγή παιδιών, η οποία όμως, παρ’ όλα αυτά, παραμένει μία καθαρά οικονομική απόφαση. Εδώ η διαφορά είναι ότι η αξία χρήσης που αποδιδόταν στα παιδιά παίρνει διάφορες μορφές, συχνά με την έννοια αναπτυσσόμενων τάσεων, που υπήρχαν προηγουμένως με μία εμβρυϊκή μορφή σε λιγότερο πλούσιες εποχές. Αυτό που ακολουθεί είναι ένας κατάλογος μερικών απ’ τους οικονομικούς λόγους για τους οποίους παράγονται άνθρωποι ή για τους οποίους οι γονείς επιδιώκουν να κατέχουν παιδιά:

1. Τα παιδιά αποτελούν έναν ακόμα πόρο καταναλώσιμης διασκέδασης, όπως λ.χ. η τηλεόραση.

2. Τα παιδιά αποτελούν μοιρασμένη ιδιοκτησία, καθώς το κάθε παιδί χρησιμεύει στο να εξασφαλίζει την διατήρηση μίας ασταθούς διαφορετικά σχέσης, λόγω της αθλιότητάς της, ανάμεσα στους γονείς, των οποίων το ένστικτο επιβίωσης τους επιβάλλει να εξακολουθούν να μένουν μαζί «για χάρη των παιδιών» (καθώς επίσης και του κράτους, που θα λάβει όσα μέτρα θεωρεί απαραίτητα για την διατήρηση της οικογένειας: νόμοι περί διαζυγίου, δωρεάν συμβουλές για τον γάμο, κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού, κ.ά.).

3. Τα παιδιά χρησιμοποιούνται ως μέσο παγίδευσης του ενός γονιού από τον άλλον για την δημιουργία μίας σχέσης επιβίωσης, αφού πρωταρχικά έχει αναγνωριστεί η τεράστια επιθετική ισχύς αυτού το όπλου, ως μοιραζόμενη ιδιοκτησία, όπως εκτίθεται παραπάνω.

4. Τα παιδιά αποτελούν μέσο κατάφωρης κατανάλωσης, καθώς οι όποιες θετικές ιδιότητές τους (ευφυϊα, ομορφιά, αυθορμητισμός, ζωντάνια, καλή ανάπτυξη, κ.ά.) προσδίδονται και στους ιδιοκτήτες τους με τον ίδιο τρόπο που το χρήμα μπορεί να προσδώσει προσωπικό πλούτο σε ποιοτικά φτωχούς ανθρώπους…

5. Τα παιδιά αποτελούν εργαλείο το οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν με την πρόφαση της «αυτοθυσίας» οι γονείς, προκειμένου να ξεφύγουν από την πραγματική τους υποχρέωση να καταργήσουν τις αφόρητες διαφορετικά συνθήκες της ζωής τους. Μπορούν δηλαδή οι γονείς να ικανοποιήσουν έμμεσα τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες τους, με την μέθοδο της υποκατάστασης: μη τολμώντας να ζήσουν για τον εαυτό τους, αποφασίζουν να «ζήσουν για τα παιδιά», σαν ένα αντισταθμιστικό υποκατάστατο.

6. Τα παιδιά αποτελούν απόδειξη ομαλότητας: ένα ζευγάρι δίχως παιδιά θεωρείται παράξενο (ακόμα και στην εποχή του περιβαλλοντικού προβληματισμού, όπου 1 - 2 παιδιά είναι υπεραρκετά), ενώ επιπλέον η ιδιοκτησία μιας πυρηνικής οικογένειας εξακολουθεί να αποτελεί ένα ζωτικό επιχειρηματικό κεφάλαιο (ο όρος «επιχειρηματικό» πρέπει να ερμηνευτεί πλατιά, αφού όλη η κοινωνική ζωή είναι πια μια επιχείρηση).

7. Τα παιδιά αποτελούν μέσο με το οποίο μπορεί κανείς να διατηρήσει «αιώνια» την ιδιοκτησία του, ακόμα και μετά τον θάνατό του… Στον βαθμό που μπορεί να μεταβιβάσει τον υλικό του πλούτο και / ή τα φυσικά του χαρακτηριστικά, το παιδί αυτομάτως του διαιωνίζει την ύπαρξή. Η παραγωγή ενός κληρονόμου είναι το θεαματικό ανάλογο τού να πας στον παράδεισο: όπως ακριβώς οι σύγχρονες εταιρείες θυσιάζουν κατά καιρούς τα βραχυπρόθεσμα κέρδη τους για χάρη της μακροπρόθεσμης εξασφάλισής τους, έτσι και ο γονιός γεννάει παιδιά που, αν και του στοιχίζουν ακριβά από χρηματική άποψη, είναι ανεκτίμητα στον βαθμό που μπορούν και του χαρίζουν την αθανασία.

8. Τα παιδιά είναι ζωντανές αποδείξεις σφρίγους και γονιμότητας. Όλοι εκείνοι που είναι δημιουργικά στείροι και οργασμικά ανίκανοι, έχουν την δυνατότητα να επιδεικνύουν και να καταναλώνουν τα παιδιά τους σαν ζωντανές εικόνες της υποτιθέμενης ικανότητάς τους.

9. Τα παιδιά είναι εργαλεία, με τα οποία μπορεί κανείς να εξασκήσει την αγάπη, την φροντίδα και την στοργή του, που δεν μπορούν να βρουν αλλού μία στοιχειώδη ανταπόκριση: το παιδί δεν έχει την δυνατότητα να αρνηθεί την αγάπη που του προσφέρεται, είναι απολύτως εξαρτημένο από αυτήν –το σύνδρομο του σκύλου: όντας και αυτά προϊόντα της μοναξιάς, τα παιδιά ανατρέφονται σαν σκύλοι.

Ο καπιταλισμός έχει προ πολλού επιλύσει την αντίφαση ανάμεσα στην αξία χρήσης και την ανταλλακτική αξία, ευνοώντας βεβαίως την τελευταία. Έτσι, ακόμα και αν οι άνθρωποι δεν παράγονται προς άμεση πώληση σε μία ορατή αγορά, η αξία χρήσης τους καθεαυτή είναι αξία μιας αποθήκης ανταλλακτικής αξίας, ένα υποκειμενικό χρήμα με το οποίο μπορεί κάποιος να αγοράσει κοινωνική αναγνώριση, επιβίωση κ.ά., όλα τα κέρδη της ανθρώπινης αναπαραγωγής που απαριθμήθηκαν παραπάνω. Επιπλέον, η παραδοσιακή σκλαβιά μπορεί να επανεμφανιστεί, αν και με μία πιο εξορθολογισμένη και εξανθρωπισμένη μορφή, λ.χ. με την επαναφορά του δικαιώματος γέννησης παιδιών ως εμπορεύσιμων περιουσιακών στοιχείων…

Μερικές φορές βεβαίως, οι γονείς επιθυμούν να παράγουν παιδιά για μη οικονομικούς λόγους, για να μπορούν, ίσως, να παίξουν ανεμπόδιστα με αυτά, ιδίως όταν «αγαπάνε» τα παιδιά. Αλλ’ ακόμα και τότε, αυτό πλησιάζει πολύ τα όρια της οικονομικής πράξης, όταν, ίσως, χρησιμεύει ως αντισταθμιστικό υποκατάστατο της ανικανότητάς τους να παίξουν με άλλα άτομα, δηλαδή ως αντισταθμιστικό υποκατάστατο της από μέρους τους παραίτησης από το πρακτικό καθήκον να ριζοσπαστικοποιήσουν τις κοινωνικές σχέσεις που επικρατούν.

Πηγή: Cooperstein Robert, «Some notes on the reproduction of Human Capital», Berkeley, 1974. Στην ελληνική γλώσσα (μετάφραση: Νίκος Β. Αλεξίου) περιέχεται στο συλλογικό «Η Αναπαραγωγή της Καθημερινής Ζωής», εκδόσεις «Ελεύθερος Τύπος», Αθήνα, 1980.

Δεν υπάρχουν σχόλια: